Hội quán Việt Đông tọa lạc trên một khuôn viên rộng 1.800 m² tại địa chỉ số 22 phố Hàng Buồm, được đánh giá là một quần thể kiến trúc độc đáo trong khu phố cổ Hà Nội.[16] Kiến trúc tổng thể của Hội quán có hình chữ Khẩu (口), kiểu kiến trúc đặc trưng của các Hội quán người Hoa, với bốn dãy nhà và ở giữa là giếng trời.[17] Từ trước ra sau, Hội quán bao gồm các khối nhà lần lượt là tiền đường, phương đình, trung đường và hậu cung.[17]

Tiền đường hội quán gồm có 3 gian, với 2 bộ vì kết cấu theo kiểu chồng rường giả thủ và được bào trơn đóng bén. Hệ thống mái của tiền đường được lợp ngói ống âm dương, đường diềm được tráng men thanh lưu ly. Nóc mái gồm 3 tầng, được gắn các họa tiết bằng gốm sứ. Tường và nền công trình ốp đá phiến màu xám, chính giữa tường là một cửa lớn bằng gỗ lim đề 4 chữ: "Dân Quốc hội quán" còn phía trên là bức đại tự bằng đá khắc dòng chữ: "Việt Đông hội quán".[1] Nhà phương đình có diện tích 334 m², là kiểu nhà vuông 4 mái. Bờ nóc và bờ dải được trang trí hoa chanh, bình hồ lô và hình lá đề cách điệu.

Trung đường rộng 100 m², nổi bật với hai hàng cột cùng hệ thống cửa vòm trang trí hình tượng dơi và chim phượng đang múa. Hai bên tả – hữu trung đường là dãy hành lang nối với hậu cung.

Hậu cung có kiến trúc 1 gian, 2 dĩ kiểu đầu hồi bít đốc với 2 bộ vì kèo kết cấu kiểu giá chiêng chồng rường con nhị.[1] Các gian thờ cúng được bố trí chạy ngang theo lòng hậu cung. Chính giữa là khám thờ Quan Công với một pho tượng lớn, trước đó có 2 pho tượng thị giả cùng 4 bài vị và 6 long ngai; bài vị được bài trí trong 2 khám gỗ chạm trổ cầu kỳ. Cung Thiên Hậu nằm sát với cung Quan Công, có mặt bằng kiến trúc 1 gian, theo kiểu trốn cột (không vì kèo) và mái được lợp ngói ống. Hệ thống cửa bức bàn, chấn song, cửa gió của cung được trang trí hoa văn tinh xảo. Bên trong có một khám thờ lớn với tượng Bà Thiên Hậu ngồi trên ngai cùng hai vị thần Thiên lý nhãn và Thuận phong nhĩ.[1]

Vật liệu

Vật liệu xây dựng, trang trí trong Hội quán Việt Đông được đánh giá là rất phong phú. Ngoài vật liệu tại địa phương được sử dụng như gạch, gỗ, vôi thì ở đây là công trình duy nhất trong khu phố cổ Hà Nội sử dụng đá hoa cương làm một số cột nhà, lát nền sân và tường trang trí. Từ năm 1902 đến năm 1948, Hội quán được xây dựng thêm một khu nhà sau cổng vào với một số vật liệu nhập từ Pháp như cột thép chịu lực, hệ vì kèo thép...[4]

Theo các bản đồ mô phỏng những mốc chính của Hội quán Việt Đông, kiến trúc công trình có sự thay đổi qua các thời kỳ khác nhau. Từ một công trình theo lối kiến trúc truyền thống của Việt Nam, rồi đến giai đoạn 1920–1930 được trùng tu với toàn bộ những vật liệu được nhập từ Pháp về, kết cấu vòm cao ở giữa là kết cấu thép nên mới có không gian lớn như hiện tại.[12] Hội quán này không chỉ đơn thuần là sự giao thoa giữa hai dòng văn hóa châu Á, mà còn là một sự tiếp xúc giữa ba văn hóa Việt – Hoa – Pháp.[15] Kiến trúc của Hội quán được đánh giá là nổi bật nhờ các bức phù điêu khắc nổi, có sự cầu kỳ ở từng chi tiết điêu khắc. Các phù điêu này tái hiện các câu chuyện trong Tam quốc diễn nghĩa và Tây du ký, có nét tương đồng lớn với gốm Biên Hòa.[17] Tuy nhiên theo thời gian, những phù điêu người phía bên ngoài đã hư hỏng, có bức đã mất hết đầu người.[2]

Sau khi trùng tu

Mặc dù trải qua nhiều lần trùng tu, sửa chữa, nhưng các hạng mục gốc cấu thành di tích về cơ bản vẫn được giữ nguyên trạng theo kiến trúc ban đầu.[18] Một số điện thờ cũ được cải tạo thành không gian trưng bày nghệ thuật, là nơi để các nghệ sĩ đương đại giới thiệu những các phẩm của mình. Trong đó, phía sau Hội quán nơi thông ra phố Nguyễn Siêu được cải tạo thành một không gian mở phục vụ các hoạt động cộng đồng.[17] Mái lợp của Hội quán Việt Đông mặc dù có sự phục dựng, tái tạo nhưng vẫn giữ được phong cách người Quảng Đông xưa qua một số chi tiết kiến trúc.[19]